Rotterdams Dagblad van 09-12-2000

Binnenland Wie is er bang voor de iatrosoof?

Paul Smits en Carel van der Velden

Omstreden 'goeroe' De Kok is terug en veroorzaakt direct crisis in kinderopvang Schiedam

Drie jaar geleden was de omstreden iatrosoof Jan Pieter de Kok voor 't laatst in het nieuws vanwege het oprichten van een privéschooltje. Niet dat hij een onderwijsbevoegdheid had, maar het ontbreken van diploma's heeft de Rotterdammer nooit gehinderd in zijn activiteiten. Arts is hij evenmin. Maar bij wijze van therapie liet hij een kankerpatiënte ooit gras eten en piano spelen. Op dit moment is hij extern adviseur van kinderdagverblijf Honki Ponk in Schiedam. Een paar bezoeken aan Honki Ponk waren voldoende om het centrum in een volstrekte chaos te storten. Portret van een zonderlinge querulant met charisma en zijn aanhangers

Ergens in Nederland woont een jongen van elf. Naar school gaat hij niet. Niet meer, tenminste. Tot zijn achtste volgde hij onderwijs bij het Michaëlsgenootschap, een sectarisch aandoend gezelschap dat leeft naar de ideeën van De Kok. Het is een mengsel waarin elementen uit de antroposofie, de homeopathie en de oosterse filosofie te herkennen zijn. Het schooltje is opgeheven, maar het kind werd er niet bepaald op een zelfstandig functioneren in de buitenwereld voorbereid. Het kind kan lezen noch schrijven. De jongen heeft medische zorg nodig, maar De Kok vindt dat niet goed. Hij meent dat de meeste artsen onderdeel zijn van een nationaal-socialistisch complot.

Op het eerste gezicht heeft De Kok iets weg van het zonderlinge mensensoort dat ooit succesvol in het legendarische tv-programma Showroom werd geportretteerd. In een zeldzaam interview voor de radio ontpopt hij zich in 1995 als een klassiek anarchist, een man die niets met de samenleving te maken wil hebben. Een vast ingrediënt in zijn theorieën is het begrip 'vrijheid'. Zijn ideaal is een staat waarin het individu niet langer wordt belemmerd in zijn handelen. "We leven in de dictatuur van de meerderheid. Die meerderheid bepaalt wat de staatsmacht ieder individu kan opleggen. Wie meent zich het recht voor te behouden mij te controleren?" Volgens zijn tegenstanders is er echter een belangrijk verschil tussen De Kok en de Showroommensen: de iatrosoof is niet ongevaarlijk.

Gezondheidsfilosoof dr. H.S. Verbrugh formuleert het nog scherper. "De Kok is een gevaarlijke gek. Het is een zuiver geval van pseudologica fantastica, een psychiatrisch beeld van iemand die dwingend in zijn eigen fantasieën gelooft. Iatrosofie is lariekoek, een bijeengeraapte verzameling nonsens."

Volgelingen

Volgelingen van goeroes worden vaak gezien als naïeve, gemakkelijk beïnvloedbare mensen met een zwak ontwikkelde persoonlijkheid. Iatrosoof De Kok (1952) slaagt er echter al jaren in hoogopgeleide, maatschappelijk geslaagde mensen in zijn universum te betrekken. Architecten. Juristen. Reguliere artsen. Vaak zijn het (jonge) vrouwen uit de betere kringen. Zijn laatste prooi is de directrice van het grootste kinderdagverblijf van Schiedam. Haar zorgvuldig opgebouwde carrière lijkt in gruzelementen te liggen nadat ze De Kok inschakelde als extern adviseur.

De iatrosoof kan worden beschouwd als een product van de jaren zestig en zeventig. In deze roerige jaren stond ook de rol van de gevestigde medische stand ter discussie. Artsen werden gezien als slaven van de farmaceutische industrie. Jongeren propageerden spiritualiteit en homeopathie als alternatieve behandelmethoden. In deze tijd maakte De Kok naam als homeopaat. "Aanvankelijk had hij samen met Hans van Vliet een homeopatische praktijk volgens de klassieke wijze," herinnert ex-leerling van De Kok en homeopaat Roeland Solcer zich. "Het ging de heren voor de wind. Soms kwamen de patiënten echt met bussen voorrijden. De combinatie van jong en succesvol is misschien fout geweest."

De Kok stapte destijds over de grenzen van de homeopatie. "Wat ik vreemd vond is dat hij op een gegeven moment bevallingen ging begeleiden," zegt Solcer. "Alleen homeopatische medicaties okay, maar zelf bevallingen doen, daarvoor was hij niet gekwalificeerd. Misschien heeft dat te maken met zijn sterrenbeeld: een steenbok, die is koppig. Hij lijdt aan zelfoverschatting. En hoogmoed komt voor de val."

Direct en indirect brengt het De Kok in conflict met de gevestigde orde. De Utrechtse huisarts Olaf Jansen bekeert zich tot de iatrosofie. Hij verricht een thuisbevalling waarbij complicaties optreden. De beslissing om de vrouw niet naar het ziekenhuis te brengen heeft ernstige gevolgen. Het medisch tuchtcollege zet Jansen uit zijn ambt. Sindsdien werkt hij als alternatief genezer. Het is vermoedelijk dezelfde Jansen die de directrice van Honki Ponk in contact heeft gebracht met Jan Pieter De Kok. Van Wolferen is als patiënt al enige tijd onder behandeling bij Jansen, weten ex-bestuursleden te melden.

Er volgen meer brokken. De Kok behandelt een bejaarde dame. Ze heeft een simpele oorontsteking, maar dankzij onbekwaam dokteren loopt ze een zware longontsteking op. Op het randje van de dood wordt ze uiteindelijk in het ziekenhuis afgeleverd. De Kok wordt veroordeeld tot twee jaar celstraf.
In Tilburg overlijdt een kind omdat haar medische hulp wordt onthouden door een leerling van De Kok. Door de misstappen raakt De Kok ook in de antroposofische wereld uit de gratie.

"In de jaren zeventig was de medische wereld star," zegt Jelle van der Meulen, hoofdredacteur van Motief, het blad van de Antroposofische Vereniging. "De alternatieve geneeskunde botste daarmee. Maar het zich keren tegen die orde heeft het gevaar van maatschappelijk isolement, wat van kwaad tot erger kan worden. Hetzelfde zie je met scholen. Staatsscholen zijn in die visie slecht. De kritiek is zo gek nog niet. Maar als je dan zelf geen controle toestaat op wat je wel met kinderen doet, ga je over een grens. Het hebben van een school is maatschappelijk handelen, moet transparant zijn. Dat niet doen vind ik spirituele arrogantie."

De Kok in 1995 in het radioprogramma Damokles: "Ik wil door niemand gecontroleerd worden. Mensen die gecontroleerd worden en willen worden, die horen thuis in een wereld waar ik niet achter sta. Mensen die wel willen laten oordelen over hun handelen, zijn natuurlijk ook niet in staat om een ander te genezen."

School

Het lesgeven op een eigen schooltje duidt er in 1995 op dat De Kok naast medische ook pedagogische pretenties heeft. Het schooltje bestaat niet meer, maar de iatrosoof is sinds enkele maanden als adviseur betrokken bij kinderdagverblijf Honki Ponk. Hoe gevaarlijk is dat? In het radio-interview toont De Kok zich vooral anti-establishment. Hij moet niets hebben van gangbare opvoedingsmethoden en onderwijssystemen. Kinderen worden in klassikaal verband volgens hem vernederd en misvormd. Zijn eigen kinderen gaan niet naar school.

Recent raadde De Kok een peuterleidster aan te stoppen met werken. Ze is moeder en heeft een astmatisch kind. Die ziekte dankt het kind volgens De Kok aan het feit dat zijn moeder werkt. In de curieuze diagnose zien sommigen een verkapte oorlogsverklaring aan de Honki Ponkouders. Veelal betreft het paren die hun kind twee of meerdere dagen naar de crèche brengen omdat ze de zorg voor hun kinderen pogen te combineren met een baan buitenshuis.

Meer houvast biedt de achtergrond van mr. Pieter de Bruin (1941). Deze aanhanger van De Kok zit sinds mei in het bestuur van Honki Ponk. Dezer dagen treedt hij ook op als advocaat van directrice Van Wolferen. Net als De Kok weigert hij met de pers te praten. Een uitzondering maakte hij een paar jaar geleden voor onderwijsjournaliste Marjan Agerbeek. Zij schreef een boek over de grenzen van de leerplicht. De raadsman legde uit dat zijn kinderen deel uitmaken van een maatschappelijk systeem maar daaraan niet hoeven mee te doen. "Ze hoeven niet naar school, maar ze mogen wel. Soms willen ze inderdaad, vanwege de sociale contacten. Maar de regelmaat schrikt hen tegelijkertijd af. Ik denk zelf dat ze het niet zouden aankunnen als ze nu zouden beslissen naar school te gaan." Ook de kinderen van De Bruin zaten destijds op het schooltje van het Michaëlsgenootschap. De jonge kinderen konden er doen waar ze zin in hadden, onder begeleiding van een volwassene. "De onderwijsinspectie mag er niet kijken. Als dat anders zou worden, breng ik mijn kinderen er niet heen."

De Bruin schetst reguliere onderwijsinstellingen als gevaarlijk voor de ontwikkeling van kinderen. Daar maken de meeste peuters voor het eerst buitenshuis kennis met de pedagogische inzichten van beroepskrachten. Zijn kinderen wilde De Bruin er niet aan blootstellen. "Ze zijn niet opgewassen tegen de agressiviteit op scholen. Daarin zijn ze niet opgegroeid." De advocaat twijfelde destijds of hij het wel goed deed, maar: "Mijn oudste zoon spreekt beter Engels dan ik en weet van alles over vogels."

Mevrouw E. van den Bosch vraagt zich daarentegen af of het wel een goed idee is dat De Kok in Schiedam in kinderzaken adviseert. Deze Vlaamse dame heeft een zoon met twee kinderen die speciaal vanuit België naar De Kok gaan. "Mijn tweede kleinkind had bij de geboorte een voetje dat een beetje scheef stond. Het kind is nu zes, maar nog nooit onderzocht door een dokter. Dat heeft mijn voormalige schoondochter zelf verteld. De kleine loopt nu wel. Maar het draait met het bekken naar binnen. Ik maak me zorgen, volgens mij is dat niet goed." Mevrouw Van den Bosch schetst haar zoon als universitair opgeleide dertiger met een goede baan. Zijn voormalige echtgenote heeft met De Kok gebroken. Ooit vroeg de iatrosoof vijfhonderd gulden voor een consult, maar dat vond ze erg duur. "De Kok stelde voor de rekening in natura te voldoen. Sindsdien wil ze er niet meer naar toe. Ze heeft vrees voor haar kinderen, want die bezoeken De Kok nog steeds."

De Kok

De Hoflaan in Rotterdam-Kralingen koestert zich in het milde decemberweer. Op nr. 132 woont Jan Pieter de Kok, de adviseur van Honki Ponk die aan het vonnis nieuwe perspectieven kan ontlenen om zijn advieswerk in Schiedam voort te zetten. Het schooltje bestaat niet meer. De deur blijft dicht als er wordt aangebeld. Het bord van het Michaëlsgenootschap blinkt nog naast de deur. Bij de naburige politiepost merken ze nooit iets van zijn aanwezigheid. Buurvrouw Paula Magnus weet te melden dat er twee mensen wonen, De Kok en zijn vriendin. "Het zijn aardige en attente mensen," zegt de vrouw, die aan huis een psychotherapeutische praktijk heeft. "Ik ben geen iatrosoof, maar ons werk heeft raakvlakken. We hebben allebei niet zoveel op met de farmaceutische industrie. Ik weet dat hij veroordeeld is, maar persoonlijk vraag ik me af of hij fouten heeft gemaakt. Het probleem met homeopathie is dat de patiënt vaak fanatieker is dan de behandelaar. Het komt voor dat een homeopaat een patiënt aanraadt om naar een reguliere dokter te gaan. Als de patiënt weigert en overlijdt, heeft de homeopaat een probleem."